Андрэй Саннікаў: «Герэмак ведаў, што недапушчальна заляцацца да рэжыму Лукашэнкі»

Вестка аб трагічнай смерці Браніслава Герэмка прымусіла зноў згадаць пра польскую "Салідарнасць", адным са стваральнікаў якой ён быў.

Прафесар Герэмак кіраваў групай дарадцаў Леха Валенсы. Браніслаў Герэмак быў і застаецца адным з найвядомых палякаў, якія зрабілі шмат для таго, каб Польшча ўз'ядналася з Еўропай, што здабылі заслужаны аўтарытэт у свеце. Яго ведалі і ў Беларусі, дзе ў яго было нямала знаёмых. Сярод іх намеснік міністра замежных справаў (1995-1996 г.), адзін з лідэраў грамадзянскай кампаніі "Еўрапейская Беларусь", міжнародны каардынатар Хартыі’97 Андрэй Саннікаў, які пагадзіўся адказаць на пытанні польскага часопіса незалежных публіцыстаў «Коntrateksty».

-- Як і калі адбылося вашае першае знаёмства з прафесарам Герэмкам?

-- Калі не памыляюся, пазнаёміліся мы ў 1997 годзе на канферэнцыі ў Natolin. Менавіта на той канферэнцыі прафесар Герэмак, тады дэпутат Сойма, сказаў фразу, якую сёння застаецца актуальнай: "Дапамога дэмакратыі ў Беларусі - маральны абавязак Польшчы". Гады два таму ў Брусэлі я нагадаў ужо дэпутату Еўрапарламента Браніславу Герэмку пра яго словы, і ён паўтарыў іх у сваёй прамове, звяртаючыся да аб'яднанай Еўропы і ўсяго дэмакратычнага свету.

Згуба барацьбіта за волю Браніслава Герэмка - велізарная страта для палякаў, беларусаў, еўрапейцаў, усіх людзей свету, каму дарагія ідэалы свабоды і дэмакратыі. Гэта быў выбітны палітык і выбітны чалавек. Бліскучы аратар і лідэр інтэлектуальнай еўрапейскай думкі, ён не пакідаў абыякавым нікога. У сваіх праніклівых і эмацыйных выступах ён казаў, па сутнасці, пра адно: пра волю.

-- Так здарылася, што калі Вы сышлі ў адстаўку з пасады намесніка міністра замежных справаў Беларусі на знак пратэсту супраць палітыкі Лукашэнкі, праз пэўны час польскі МЗС узначаліў Браніславаў Герэмак – жорсткі крытык кіруючага рэжыму ў Беларусі. Як яго прыход у МЗС паўплываў на беларуска-польскія адносіны?

-- Паўплываў значна. Пры ім Польшча год была старшынёй АБСЕ, пры ім адкрылася місія АБСЕ ў Менску, насуперак супраціву Лукашэнкі. Ён шчыра імкнуўся скарыстаць усе магчымасці для змены сітуацыі ў Беларусі, у тым ліку і ў сваіх кантактах з беларускімі ўладамі. Менавіта Герэмак быў ініцыятарам пошуку кампрамісу ў Польшчы ў канцы 80-х. Яго ідэі дазволілі Польшчы стаць лакаматывам зменаў ва ўсёй Усходняй Еўропе, унікнуць крывавага канфлікту ў польскім грамадстве і прывесці Польшчу ў аб'яднаную Еўропу.

Герэмак, калі яму даводзілася мець справу з беларускімі ўладамі, заўсёды падкрэслена настойваў на сустрэчах з апазіцыяй. Так было пры адкрыцці місіі АБСЕ у Менску ў 1998 годзе або, напрыклад, пасля яго сустрэчы з міністрам замежных справаў Беларусі ў Жэневе, калі ён прыняў мяне ў сваім кабінеце ў прадстаўніцтве Польшчы. Дарэчы, цікавая дэталь: неўзабаве пасля пачатку нашай сустрэчы быў званок прэзідэнта Квасьнеўскага. Я выйшаў з кабінета і даволі доўга чакаў, пакуль прэзідэнт і міністр скончаць гутарку. Калі Герэмак запрасіў мяне ўвайсці, ён выглядаў вельмі ўстрывожаным і патлумачыў свой стан: Яўген Прымакоў, тагачасны прэм'ер Расеі, разгарнуў самалёт над Атлантыкай і адмяніў свой візіт у ЗША. Гэта было ў сакавіку 1999 года. Ацэнкі міністра Герэмка былі жорсткімі: Расея зацікаўленая ў эскалацыі напружанасці з-за падзеяў у Югаславіі, што небяспечна і для Польшчы, і для Еўропы. Нягледзячы на сусветны крызіс, які патрабаваў тэрміновай увагі міністра Герэмка, мы працягнулі абмеркаванне сітуацыі ў Беларусі.

-- Што за гісторыя адбылася, калі кіраўнік МЗС Польшчы Браніславаў Герэмак насуперак меркаванню прэзідэнта Квасьнеўскага дамогся адклікання дадому польскага амбасадара ў Беларусі?

---Гэта таксама сведчыць пра прынцыповасць Браніслава Герэмка. Ён не мог працаваць з амбасадарам, які даволі адкрыта заляцаўся да рэжыму Лукашэнкі. Гэты вонкава мяккі і ў найвышэйшай ступені інтэлігентны чалавек мог быць вельмі жорсткім пры адстойванні прынцыпаў.

-- Нядаўна вы выступілі з рэзкай крытыкай тых, хто ў Польшчы не падтрымлівае палітыку санкцыяў адносна рэжыму Лукашэнкі. Вы гэта назвалі здрадай ідэалам "Салідарнасці", адным са стваральнікаў якой быў Браніслаў Герэмак. Ці была яго рэакцыя на гэтую крытыку?

-- Не ведаю, мы не настолькі блізка зносіліся. Але ў пазіцыі прафесара Герэмка я не сумняюся. Не так даўно на форуме ў Празе ён нагадаў, што ў Беларусі існуе "апошняя дыктатура Еўропы" і еўрапейцам нельга заплюшчваць на гэта вочы, недапушчальна заляцацца да рэжыму Лукашэнкі. Калі б палітыку ЕЗ адносна Беларусі вызначаў Герэмак, ён бы ні на цалю не адступіў ад прынцыпаў дэмакратыі і павагі правоў чалавека. Нам будзе вельмі неставаць вялікага паляка і еўрапейца Браніслава Герэмка.

Пытанні задаваў Раман Якаўлеўскі

ДАВЕДКА

Саннікаў Андрэй Алегавіч.

Нарадзіўся ў 1954 годзе ў горадзе Менску.

Скончыў Менскі дзяржаўны педагагічны інстытут замежных моваў (1977), Дыпламатычную акадэмію МЗС СССР у Маскве (1989). З 1991 у Міністэрстве замежных справаў Беларусі. Быў намеснікам міністра замежных справаў Рэспублікі Беларусь (1995-1996).

Напярэдадні рэферэндуму (лістапад 1996 года) сышоў у адстаўку на знак пратэсту супраць палітыкі Аляксандра Лукашэнкі.

Міжнародны каардынатар "Хартыя' 97" і адзін з лідэраў грамадзянскай кампаніі "Еўрапейская Беларусь"