Наймацнейшы бюджэтны пажар у дзяржаве

Лукашэнка і ягоны ўрад дэ-факта прызналі наяўнасць у краіне глыбокага эканамічнага крызісу і вырашылі скараціць бюджэт...на 17 мільярдаў даляраў.

Улады заявілі аб скарачэнні прыбыткаў і выдаткаў кансалідаванага бюджэту да Br62,8 трлн. У параўнанні з прынятым у лістападзе 2008г. законам аб бюджэце прыбыткі плануецца скараціць на Br11,1трлн., а выдаткі - на Br13,9 трлн. (на 18%). З новага года на галовы беларусаў абрынулася цэлая плынь незразумелых словаў «дэвальвацыя», «дэфлятар», «леверыдж», «своп» і г.д. Прыйшоў час прывыкаць да слова «секвестр». Каб не спужаць людзей, прэм'ер-міністр С. Сідорскі ў чарговы раз па-піянерску запэўніў, што ВУП Беларусі ў 2009 годзе ўсё роўна вырасце на 10 - 12%, піша АФН.

Секвестр глыбінёй у бездань

Сур'ёзнасць сітуацыі з беларускім бюджэтам дазваляюць лепш зразумець не столькі рублёвыя, колькі даляравыя сумы. Бо мэтавыя паказчыкі росту заробку і пенсіі на 2009г. і на трэцюю пяцігодку ў цэлым у нас сфармуляваныя ў амерыканскай валюце. Раз прэм'ер-міністр абяцае рост ВУП на 10-12% у 2009г., ён, відавочна, мяркуе нязменнасць і іншых важных індыкатараў. Нагадаем, што па прагнозе Саўміна і Нацбанка інфляцыя ў 2009г. павінная скласці 9% (за два месяцы ўжо 5,4%). Відавочная няўвязка атрымліваецца з курсам беларускага рубля да даляра, які на канец 2009г. (менавіта так быў звярстаны бюджэт) павінен быў быць Br2125 за $1.

Такім чынам, першапачаткова прыбыткі кансалідаванага бюджэту павінныя былі скласці Br73,9 трлн., што па заяўленым урадам курсе складала $34,8млрд. Пасля красавіцкага секвестра прыбыткі прагназуюцца ў аб'ёме Br62,8 трлн. Пры лёгка прагназуемай наступнай дэвальвацыі беларускага рубля (рэкордныя тэмпы росту дэфіцыту гандлёвага балансу і бягучага рахунку аплатнага балансу, востры дэфіцыт замежных інвестыцый, даступных знешніх крэдытаў) даляравы эквівалент прыбытковай часткі кансалідаванага бюджэт пры сярэднегадовым курсе ў 2009г. на ўзроўні Br3300 за $1 складзе $19млрд. Гэта значыць, што даляравы эквівалент прыбыткаў бюджэту скараціўся на $15,8млрд.

З выдаткамі сітуацыя выглядае яшчэ больш драматычна. Выдаткі Br76,7 трлн. былі эквівалентныя $36млрд. Пасля секвестра выдаткі плануюцца ў памеры Br62,8 трлн., што ў даляравым эквіваленце складае $19млрд. Гэта на $17млрд. менш. Скарачэнне такога маштабу - гэта не касметычны рамонт. Гэта наймацнейшы бюджэтны пажар у дзяржаве. Нават калі выказаць здагадку, што сярэднегадовы курс беларускага рубля будзе Br3000, то ўсё роўна скарачэнне будзе на $15,1млрд.

Беларуская загадка

Калі прыняць на веру казачны прагноз С.Сідорскага па тэмпах росту ВУП Беларусі, то ВУП у нас у 2009г. у рублях павінен скласці Br155трлн. У разліках канца 2008г. гэта было $72,9млрд. Пры пераліку па курсе Br3300 за 1$ ВУП атрымліваецца ўсяго $47млрд. або на $25,9млрд. менш. У разліках мы выкарыстоўваем намінальныя лічбы. У сітуацыі, калі Нацбанк актыўна павялічвае тэмпы крэдытавання нефінансавага сектара, калі друкаванне новых грошай становіцца ледзь ці не адзінай крыніцай часовага, кароткатэрміновага падвышэння ліквіднасці банкаўскай сістэмы, такое паніжэнне ВУП можна лічыць абвальным.

З іншага боку, сама здагадка аб нязменнасці тэмпаў росту ВУП і столькі радыкальным секвестры бюджэту патрабуе асаблівага тлумачэння. С.Сідорскі нам гэтую макраэканамічную таямніцу не разгадаў. Нават егіпецкі Сфінкс напэўна меў бы з ёй праблемы. А гучыць яна так. Асноўныя крыніцы падаткавых плацяжоў і валютнай выручкі высыхаюць: экспарт нафтапрадуктаў, калійных угнаенняў, металаў «абваліўся».

У цэлым па годзе экспарт тавараў скароціцца на 45 - 50%. Прыбыткі бюджэту падаюць на 10,4 адсоткавых пункта ВУП. Прадпрыемствам і банкам трэба вярнуць кароткатэрміновых крэдытаў у цвёрдай валюце амаль на $8млрд. Аб'ём іх рэальнага чыстага прыбытку скарачаецца на 60 - 80%. Прамысловая вытворчасць падае на 10 - 15%. Інфляцыя пагражае перавысіць 25%. Будаўніцтва блізкае да татальнай «замарозкі». Інвестыцый у асноўны капітал будзе, як мінімум, на 5% менш. Унутраны попыт сціскаецца на 5 - 10%. Пры гэтым тэмпы росту ВУП застаюцца без змен (10-12% ВУП).

Як гэта можа быць? Гэтую задачку трэба задаваць студэнтам беларускіх эканамічных вну, якія прэтэндуюць на адзнаку «10». Хай паспрабуюць зразумець вялікую ідэалагічную таямніцу беларускага эканамічнага «цуду». Глядзіш, і дысертацыі пачнуць па гэтай тэме абараняць. Бо аўтары гэтага «цуду» як раз сёння адседжваюцца ў вну.

Лібералізатар паняволі

Па новым бюджэтным плане частка прыбыткаў і выдаткаў да ВУП складзе 40,5% ВУП. У 2008г. прыбыткі атрымаліся ў аб'ёме 50,9% ВУП, выдаткі - 49,5%. Гэта значыць, што ўрад Беларусі плануе скараціць памер дзяржавы (выдаткі бюджэту) на 9 адсоткавых пунктаў ВУП, а прыбыткі - на 10,4 п.п. Гэтае самае вялікае зацягванне паясоў дзяржавы ў гісторыі Беларусі. Яно падобна таму, што зрабіў Я. Прымакоў у Расеі пасля дэфолту 1998г. Пасля працяглага «ліберальнага» перыяду, калі дзяржвыдаткі ў РФ былі на ўзроўні 45 - 50%, камуніст Я. Прымакоў вымушаны быў скараціць іх да ўзроўня ніжэй за 40% ВУП. Цалкам верагодна, што А. Лукашэнку пад пагрозай дэфолту прыйдзецца зрабіць тое ж самае.

Пры такім радыкальным секвестры А.Лукашэнка і С.Сідорскі ў адзін голас вымушаныя казаць аб тым, прыярытэты бюджэтнай палітыкі (без удакладнення канкрэтнага спісу) будуць прафінансаваныя ў поўным аб'ёме. Кіраўнік дзяржавы кажа, што «трэба працаваць строга па найважных накірунках, укладваючы сродкі туды, ад чаго мы можам атрымаць найбольшую аддачу…, не распыляцца па дробязях, скарачаць непершачарговыя выдаткі».

Ягоныя словы праходзяць міма вушэй Саўміна. Міністры не ўлічваюць кардынальную змену сітуацыі. У ліку прыярытэтаў яны працягваюць бачыць як раз тыя прадпрыемствы, якія сёння ў паніцы глядзяць на забітыя да столі склады, «чырвоныя» ад абавязкаў балансы і імкнуцца ігнараваць настойлівыя патрабаванні пастаўшчыкоў і крэдытораў.

Нельга яшчэ раз не пагадзіцца з А. Лукашэнкай: «Урад, падобна, працуе як учора, а, можа, і як заўчора, закрываючы вочы на працэсы, якія адбываюцца ў свеце і кранаюць нашу краіну, па інэрцыі застаючыся ў рэаліях сярэдзіны мінулага стагоддзя». Выклікае здзіўленне той факт, што пры такой адзнацы кіраўнік дзяржавы працягвае захоўваць стары кадравы склад Саўміна і сваёй Адміністрацыі, дзе абкапаліся «старыя дыназаўры», якія адказваюць за эканамічны аналіз і выпрацоўку антыкрызісных рэкамендацый.

У лістападзе 2008г. ні А. Лукашэнка, ні Саўмін не бачылі таго, што выявілася ў красавіку 2009г. Атрымліваецца, у падпісаным усімі законе аб бюджэце-2009 вялікія сумы «размеркаваныя паміж рознымі ведамствамі і незлічонымі праграмамі без уліку іх важнасці для краіны». Гаворка ідзе аб выдатках фонду аховы прыроды Br467 млрд., дарожнага фонду - Br2,3 трлн., інавацыйных- Br2,7трлн. Калі ўлады вырашацца на адмену падаткаў, якія фарміруюць гэтыя фонды, то хвала ім і слава, але ёсць асцярога, што падаткі пакінуць, каб латаць іншыя дзіркі ў бюджэце.

Раптам міністры ўзгадалі, што ў 2008г., па дадзеных КДК, «з парушэннем заканадаўства і не па мэтавых прызначэннях было выкарыстана Br32,4 млрд., каля Br8,9 млрд. выкарыстана неэфектыўна, каля Br900 млн. было выдадзена неабгрунтавана». Відавочна, што артыкул «падтрымка нацыянальнай эканомікі», якая ў першапачатковым бюджэце-2009 перавышала Br19трлн. будзе моцна зрэзаны. Ужо заяўлена аб спыненні рэалізацыі 6 інвестыцыйных праграм, выключэнні 32 праграмы і 270 малаэфектыўных другарадных мерапрыемстваў. Па 42 праграмам перанесеныя тэрміны рэалізацыі на наступныя годы.

Паказальная рэакцыя на навіны аб скарачэнні фінансавання чыноўнікаў. Усе яны ў адзін голас кажуць аб тым, што ўсё роўна ўсе працы будуць выкананыя ў поўным аб'ёме. Такая рэакцыя павінная выклікаць жывую цікавасць кантрольных органаў. Калі пры такім сур'ёзным секвестры ўсе працы і так будуць выкананыя ў поўным аб'ёме, то чаму жа тады гэты «поўны аб'ём» нельга было забяспечыць з эканоміяй мільярдаў даляраў у папярэднія годы?

Калі рассеецца сацыяльны міраж

Урад сцвярджае, што выдаткі на сацыяльныя мэты будуць нават павялічаныя. На ахову здароўя плануецца выдаткаваць на 24,4% больш за ўзровень 2008г., на адукацыю - 11%, на выплату стыпендый - на 14% больш. Бюджэт захаваў выдаткі для будаўніцтва 6 млн. кв. м жылля. Гэтыя лічбы намінальныя. З улікам інфляцыі і дэвальвацыі гэтыя сектары рэальна атрымаюць значна менш. Высокія рызыкі таго, што ўрад зможа выканаць намінальныя лічбы прагнозу па сацыяльных індыкатарах за кошт эмісійных грошай, але радасці ад гэтых «дутых» прыбыткаў у беларусаў будзе значна менш.

Маларэалістычны заяўлены рост рэальнага заробку ў бюджэтнай сферы на ўзроўні не меней за 14%. У значна больш шчасным 2008г. Рэальны заробак па краіне вырас на 9,9%, у стабільным 2007г. - на 9,5%. Калі ўрад вырашыць павялічыць заробкі чыноўнікам пры рэзкім скарачэнні ўзроўня прыбыткаў іншым, а потым менавіта іх прыбыткі возьме для разліку ЗП усіх бюджэтнікаў, то запланаваны рост магчымы, але гэты метадалагічны выкрут наўрад ці дапаможа зняць сацыяльнае напружанне ў грамадстве.

Дадзеныя студзеня 2009г. відавочна супраць прагнозу ўрада. Рэальная налічаная заработная плата ў першым месяцы ў параўнанні са снежнем 2008г. паменшылася на 11,7%. Незразумела, за кошт чаго прадпрыемствы змогуць павялічыць заробак. Пры падаючым попыце, выдатках, якія растуць (арэнда, газ, камунальныя паслугі), і рэзкім паніжэнні аб'ёму чыстага прыбытку прадпрыемствам неадкуль будзе браць грошы на рост заробку. Фінансавыя вынікі дзейнасці прадпрыемстваў пацвярджаюць гэтую выснову. Так у студзені 2009г. у параўнанні са студзенем 2008г. чысты прыбытак у эканоміцы скараціўся на 56,6%, сума чыстай страты вырасла ў 4,2 раза, а запазычанасць па крэдытах і пазыках на 01.02.09 склала астранамічную суму Br40,6 трлн., павялічыўшыся ў параўнанні з 01.02.08 на 47,5%.

Сацыяльны міраж, намаляваны ўрадам ва ўжо змененым бюджэце на 2009г. хутка рассеецца. Вертыкаль не зможа выканаць усе ўзятыя на сябе абавязанні. Інакш і быць не можа, бо яна «застаецца ў рэаліях сярэдзіны мінулага стагоддзя».

Яраслаў Раманчук, кіраўнік Цэнтра Мізеса