Амбасадар Швецыі: «Лічбы галасавання не сыходзяцца па законах матэматыкі і логікі»

Аднаму кандыдату аддаюць 84% галасоў на датэрміновым галасаванні, а дэмакрат аказваецца на другім месцы з 7%.

Ацэньваючы нядаўнія выбары ў мясцовыя саветы, аналітыкі і эксперты імкнуцца зазірнуць наперад і разважаюць, як пройдуць наступныя - прэзыдэнцкія - выбары па новым Выбарчым кодэксе. У інтэрв'ю БелаПАН амбасадар Швецыі Стэфан Эрыксан распавёў пра тое, як у Беларусі праходзілі мясцовыя «выбары» і як вынікі прэзідэнцкіх могуць паўплываць на адносіны паміж Беларуссю і Еўразвязам.

- Спадар Эрыксан, вы - адзін з самых назіральных назіральнікаў. Вашу працу на выбарах 25 КРАСАВІКА нават адзначыў прадстаўнік ЦВК Мікалай Лазавік. Якое вашае ўражанне ад галасавання? Чаму Захад зацікаўлены ў назіранні за выбарамі ў Беларусі: чым больш назіральнікаў, тым больш дэмакратычныя выбары?

- Па-першае, хачу падкрэсліць, што магу выказацца толькі зыходзячы са сваіх уласных назіранняў. Як вы ведаеце, амбасада Вялікабрытаніі на правах мясцовага старшынства Еўрасаюза ў Менску ўжо зрабіла агульную заяву. Хачу яшчэ нагадаць, што дыпламаты ЕС і іншых краін, якія назіралі за выбарамі 25 красавіка, не з'яўляюцца паўнавартаснай місіяй маніторынгу тыпу Бюро.

Думаю, што кожная краіна, дзе праводзяцца выбары, павінна быць зацікаўлена ў тым, каб у першую чаргу самі выбаршчыкі верылі ў тое, што вынікі галасавання сапраўды атрыманыя падчас справядлівага, дэмакратычнага і адкрытага выбарчага працэсу. Вядома, ёсць таксама пэўная зацікаўленасць у тым, каб увесь астатні свет таксама паставіўся да вынікаў галасавання з даверам. Таму, мабыць, ЦВК запрасіў замежных дыпламатаў прыняць удзел у назіранні за выбарамі.

Так, спадар Лазавік выказаў мне падзяку за тое, што я звяртаў увагу на магчымае парушэнне новага выбарчага заканадаўства. Для мяне было прынцыпова важна спытаць у старшыняў участковых камісій, ці будуць яны асобна аб'яўляць тры вынікі галасавання падчас падліку галасоў. Калі стала вядома, як размеркаваліся галасы паміж кандыдатамі па выніках датэрміновага галасавання, сярод тых, хто галасаваў па месцы жыхарства, а таксама на выбарчым участку непасрэдна ў дзень галасавання.

- Як вам здалося, добра ці былі падрыхтаваныя камісіі?

- На першым участку мне сказалі, што інакш разумеюць папраўкі да закону і таму будуць аб'яўляць толькі агульныя вынікі на ўчастку. З гэтай нагоды я патэлефанаваў у ЦВК, каб даведацца пра іх тлумачэнні закона ў гэтым пытанні, і юрысты ЦВК пацвердзілі, што я правільна зразумеў сітуацыю. Напэўна, такім чынам спадару Лазавіку і стала вядома пра маё назіранне.

На жаль, далёка не на кожным участку было дакладнае разуменне таго, як павінен праходзіць падлік галасоў па новага заканадаўства, але спадзяюся, што ЦВК у сваіх інструкцыях выбарчым камісіям зараз будзе ўдакладняць і тлумачыць гэтае вельмі важнае пытанне.

- А дзе вы вялі назіранне? Ці змаглі вы і вашыя калегі-дыпламаты назіраць за падлікам галасоў?

- Магу расказаць пра мае назіранні падчас падліку галасоў на 29-м участку Плеханаўскай выбарчай акругі Менска. Там балатаваўся сярод іншых Уладзімір Навасяд, старшыня незарэгістраванай Партыі свабоды і прагрэсу. Ён добра вядомы ў сваёй выбарчай акрузе і шмат працуе з выбаршчыкамі. Усяго было шэсць кандыдатаў, сярод іх таксама прадстаўнік партыі «Справядлівы свет», так што ў выбаршчыкаў сапраўды быў рэальны выбар.

Што тычыцца назіранняў за падлікам галасоў, не магу выказаць ніякіх прэтэнзій, так як здолеў стаяць побач са сталом, дзе падлічваліся галасы. Увесь вечар на ўчастку таксама прысутнічала каманда БТ, таму не выключаю, што беларускія тэлегледачы неўзабаве ўбачаць, як назіральнікі стаялі зусім блізка да сталоў, а не на адлегласці 5 метраў, як было на многіх іншых участках.

Старшыня камісіі абвясціў асобна вынікі датэрміновага галасавання, праўда, толькі пасля таго як адзін беларускі назіральнік нагадаў пра гэта. Вынікі галасавання па месцы жыхарства і на ўчастку ў дзень галасавання не былі абвешчаныя асобна, але іх разам можна было вылічыць з дапамогай лічбаў датэрміновага галасавання.

Карціна атрымалася такая: аднаму кандыдату аддаюць 84% галасоў на датэрміновым галасаванні, а спадар Навасяд аказваецца на другім месцы з 7% галасоў. Сярод тых, за каго прагаласавалі выбаршчыкі 25 красавіка, Навасяд перамагае больш чым з 50% галасоў. Мне вельмі складана патлумачыць, адкуль такія розныя вынікі. Па законах матэматыкі і логікі, гэтыя лічбы проста не сыходзяцца, калі не лічыць, што датэрмінова галасуюць людзі з іншай планеты.

Такія ж назіранні былі зробленыя на іншых участках гэтай жа акругі, дзе былі абвешчаныя асобныя вынікі. На тым участку, дзе я назіраў, былі заўважаныя яшчэ некаторыя іншыя дзіўныя рэчы. Назіральнікі вялі строгі падлік людзей, якія галасавалі 25 красавіка, і, па іх падліках, прыйшоў па крайняй меры на 200 чалавек менш, чым запісана ў выбарчым пратаколе. Я думаю, што спадар Навасяд сам зможа расказаць пра гэткае назіранні на іншых участках яго акругі. Я ведаю, што ён напісаў скаргу ў пракуратуру і, мабыць, будзе патрабаваць пераліку галасоў.

- Відавочна, што вы таксама адзін з самых вопытных назіральнікаў, гэта, здаецца, ваша трэцяя выбарчая кампанія. У які бок яна адрозніваецца ад папярэдніх? Як паўплывала новае заканадаўства?

- На самой справе ў мяне гэта ўжо чацвёртыя выбары за час працы ў Беларусі, і я заўсёды імкнуся сачыць за ходам выбарчай кампаніі і самога працэсу галасавання.

Павінен сказаць, у мяне былі пэўныя надзеі на тое, што новыя папраўкі да выбарчага заканадаўства будуць садзейнічаць празрыстасці і адкрытасці ўсёй выбарчай кампаніі. Але гэтыя надзеі не апраўдаліся, як вы, напэўна, зразумелі з маіх папярэдніх слоў.

Вядома, пэўная трывога узнікла яшчэ тады, калі стала вядома, што толькі ў нікчэмная частка ўчастковых камісіяў увайшлі прадстаўнікі незалежных арганізацый і партый. Калі розныя людзі будуць мець рэальныя магчымасці правяраць працу ўчастковых камісій, тады не будзе падстаў для падазрэнняў у падтасоўцы галасоў. Мне здаецца, што актыўны ўдзел усяго грамадства і прызнанне ім вынікаў галасавання павінны быць і ў інтарэсах ЦВК.

Я таксама пад уражаннем ад таго, як выбарчая камісія ў Віцебску на падставе штучнага абвінавачвання ў распаўсюдзе шарыкаў і каляндарыкаў зняла цікавага і моцнага кандыдата Вольгу Карач з выбараў за некалькі дзён да 25 красавіка.

Трэба яшчэ дадаць, што, на жаль, мясцовыя выбары не выклікаюць вялікага інтарэсу ў беларускім грамадстве. Гэтаму, мабыць, ёсць свае прычыны, пра якіх таксама варта задумацца. Шчыра кажучы, калі б я не працаваў дыпламатам, не ўпэўнены, заўважыў бы ўвогуле, што ў Беларусі праходзілі нейкія выбары ...

- Якія высновы можна зрабіць напярэдадні прэзыдэнцкіх выбараў? Ці варта Захаду мяняць стратэгію? Якія выбары ў Беларусі будуць прызнаныя Захадам? І як вы лічыце - ці можа Беларусь іх забяспечыць? Што залежыць ад прызнання прэзідэнцкіх выбараў дэмакратычнымі: будучыню нашых адносінаў?

- Мяне ўжо суцяшае той факт, што ЦВК недвухсэнсоўна пацвердзіў: вынікі галасавання павінны аб'яўляць асобна. А калі яшчэ і ва ўчастковых камісіях будзе шырэй і аб'ектыўныя прадстаўлена беларускае грамадства, то ёсць шанец, што наступныя выбары пройдуць больш дэмакратычна.

Вядома, АБСЕ і іншым еўрапейскім структурам варта працягнуць дыялог і супрацоўніцтва з Беларуссю ў тым, што тычыцца прымянення і далейшага змянення выбарчага заканадаўства. Але, як я ўжо казаў, пэўна, яшчэ важней, каб беларускае грамадства, уключаючы няўрадавыя арганізацыі і палітычныя партыі, прыняў актыўны ўдзел у адкрытым абмеркаванні таго, якім чынам пры сённяшнім беларускім заканадаўстве выбары маглі б больш адпавядаць міжнародным і еўрапейскім стандартам.

Я не думаю, што Захад мае нейкую сваю стратэгію ў дачыненні менавіта прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі. Парадак дня перапоўненая многімі іншымі эканамічнымі і палітычнымі пытаннямі. Так, не сакрэт, што Еўропа хацела б убачыць рух у бок дэмакратыі ва ўсіх краінах свету, і ў першую чаргу - сярод сваіх суседзяў. А Беларусь, вядома, гістарычна і культурна з'яўляецца нашым блізкім партнёрам.

Толькі самі беларусы могуць зрабіць выбар на карысць дэмакратычнай будучыні сваёй краіны. У ЕС няма працэдуры прызнання выбараў у іншых краінах, мы цалкам абапіраемся на высновы АБСЕ і Бюро.

На маю думку, крытэрыі Бюро адносна прызнання выбараў дэмакратычнымі і справядлівымі даволі простыя і ясныя, так што не бачу перашкод, каб Беларусь пры жаданні выканала гэтыя патрабаванні.

Эўропа заўсёды будзе мець стасункі з Беларуссю, але, вядома, любыя адносіны, у тым ліку эканамічныя і інвестыцыйныя, маглі б развівацца больш прадукцыйна і эфектыўна пры аднолькавым разуменні дэмакратычных каштоўнасцяў.