Масква бярэ пад кантроль калійны экспарт Беларусі

Беларускі экспарт угнаенняў працягвае сваё імклівае падзенне.

Здавалася б, на фоне скарачэння нафтаперапрацоўкі (нафтапрадукты - 35% беларускага экспарту) і ліквідацыі (па крайняй меры, на паперы) растваральнікавага бізнесу (15% экспарту), памяншэнне калійных продажаў (6%) для Беларусі - дробязь, хоць і непрыемная. На самой справе, праблема нашмат больш сур'ёзная, пішуць naviny.by.

Больш за ўсё валюты ў Беларусь сапраўды паступае ад нафтаперапрацоўкі. Але калі адняць кошт імпартаванай нафты і пошлін, якiя пералiчваюцца ў расейскі бюджэт, нафтавы ўклад у беларускае гандлёвае сальда апынецца сціплей, чым здаецца: у першым паўгоддзі 2012-га - у сярэднім каля 380 млн. даляраў у месяц. Штомесячны ўклад растваральнікаў, за вылікам імпартуемай сыравіны, быў менш за 100 млн. даляраў. Калійны экспарт прыносіць Беларусі каля 270 млн. даляраў у месяц (3,2 млрд. у 2011 годзе) - менш, чым нафтаперапрацоўка, але значна больш, чым нафтавая кантрабанда.

Між тым, нягледзячы на тое, што «растваральнікі» былі выведзеныя з ураўнення, паказчыкі знешняга гандлю нашай краіны працягваюць пагаршацца. У жніўні адмоўнае сальда склала 342 млн. даляраў, у верасні - 358 млн., у кастрычніку - 400 млн.

Адна з галоўных прычын пагаршэння гандлёвага балансу - праблемы з экспартам калія. У жніўні экспарт беларускіх угнаенняў (не толькі калійных) знізіўся на 97 млн. даляраў у параўнанні з ліпенем. А ў верасні продажы ўпалі яшчэ на 109 млн. даляраў.

Па часе гэта пагаршэнне супала з «растваральнікавым» скандалам, што і стварыла ілюзію празмернай залежнасці беларускай эканомікі ад паваротнасці кантрабандыстаў. Зрэшты, растваральнікавы скандал у пэўнай меры і быў справакаваны праблемамі на глабальным рынку ўгнаенняў.

Чаму падае калійны рынак

Хмары над калійным рынкам згусцелі яшчэ ў пачатку года. Кітай, на які прыпадае каля 20% сусветных паставак хлорыстага калія, істотна павялічыў уласную вытворчасць угнаенняў. А наступная за ім па аб'ёме закупак Індыя перажыла эканамічны крызіс і дэвальвацыю, у сувязі з чым радыкальна скараціла субсідыі сваім фермерам. У выніку індыйскія закупкі калію ўпалі з 6 млн. тон у 2011-м да прагназуемых 2,5 млн. тон па выніках 2012-га, а прагнозны аб'ём сусветнага рынку калійных угнаенняў у гэтым годзе эксперты змянілі з 60 да 53 млн. тон (у 2011-м - 55 млн. тон).

У выніку экспарт «Беларуськалія» скараціўся ў гэтым годзе на 18% (у натуральным выражэнні). Пікі падзення прыйшліся на пачатак года (тады гэта не было прыкметна дзякуючы спрыяльным умовам нафтаперапрацоўкі і экспарту растваральнікаў), а затым - на чэрвень, жнівень і верасень, пасля таго, як скончыліся доўгатэрміновыя кантракты Беларускай калійнай кампаніі з Кітаем і Індыяй.

Менш грошай - больш жорсткая канкурэнцыя

Гэта, у сваю чаргу, выклікала абвастрэнне беларуска-расейскага канфлікту вакол Беларускай калійнай кампаніі (БКК) - сумеснага трэйдара «Беларуськалія» і «Уралкалія» (канфлікт вакол продажу самога «Беларуськалія» - пытанне асобнае). Нагадаем, на сённяшні дзень расейцы і беларусы валодаюць трэйдарам на парытэтных пачатках: 50% акцый належыць «Уралкалію», 45% - «Беларуськалію», 5% - Беларускай чыгунцы.

У сітуацыі стагнацыі на калійным рынку Менск хацеў кампенсаваць падзенне попыту, знізіўшы кошты і павялічыўшы аб'ёмы продажаў - каб утрымаць ўзровень паступлення валютнай выручкі ў краіну. Але прыватную кампанію «Уралкалій» цікавіць не гандлёвы баланс Беларусі, а прыбытак. Таму замест таго, каб знізіць прапанаваны кошт па доўгатэрміновых кантрактах, кампанія Сулеймана Керымава, наадварот, вырашыла ўдвая скараціць вытворчасць у наступным годзе, каб утрымаць сусветныя кошты на высокім узроўні.

Увянчаецца гэтая стратэгія поспехам ці не, пакуль невядома, але такое рашэнне расейскага калійнага манапаліста, несумненна, істотна паўплывае на глабальнае фарміраванне кошту, бо на БКК прыходзіцца 43% ад сусветных паставак. Зразумела, што для расейскай кампаніі было вельмі непажадана, каб «Беларуськалій» (18% ад сусветнай вытворчасці) адначасова, наадварот, знізіў бы кошты і павялічыў продажы.

Беларускі выкрут

Але беларусы лічылі, што дэмпінг з іх боку не парушае картэльнай дамоўленасці з «Уралкаліем» аб формуле коштаўтварэння. Справа ў тым, што ў формулу закладваўся сабекошт чыгуначнай дастаўкі, якая ў Беларусі раптам апынулася на 4 даляры танней.

«Нам завезці ў Клайпеду каштуе 29 даляраў на тону, яны [«Уралкалій»] з Пярмі везлі ў Санкт-Пецярбург па 33 даляра за тону», - тлумачыў прэм'ер-міністр Беларусі Міхаіл Мясніковіч. Такім чынам, «Беларуськалій» настойваў на праве прапаноўваць сваю прадукцыю ў рамках БКК на 4 даляра за тону танней. Але расейская кампанія, якая, у адрозненне ад беларускіх партнёраў, не можа дыктаваць сваім чыгункам зручныя для сябе спецтарыфы, актыўна пратэставала, выклікаючы незадаволенасць афіцыйнага Менска.

«Па маёй інфармацыі, расейцы вельмі туга ідуць на тое, каб павялічыць экспарт, а гэта законна будзе, беларускай часткі калійных угнаенняў», - абураўся Аляксандр Лукашэнка, пагражаючы наогул спыніць супрацоўніцтва з расейцамі, калі яны будуць выступаць супраць беларускага дэмпінгу.

Каго пакрыўдзіў Лукашэнка

Але расейцы, у сваю чаргу, таксама падключылі да канфлікту адміністрацыйны «дах». Прэм'ер-міністр Расеі Дзмітрый Мядзведзеў падчас візіту ў Менск у ліпені гэтага года абмеркаваў з Лукашэнкам канфлікт «паміж беларускімі нацыянальнымі інтарэсамі і інтарэсамі расейскай прыватнай кампаніі» ў пытанні экспарту калійных угнаенняў і прыватызацыі «Беларуськалія». Пры гэтым Мядзведзеў падкрэсліў, што ад продажу свайго калійнага манапаліста Менску «не адкруціцца» і падмацаваў гэта патрабаваннем спыніць «растваральнікавы» бізнэс беларускіх нафтатрэйдэраў і «пакараць вінаватых» у нафтавай кантрабандзе (тады гэтая тэма ўпершыню прагучала на афіцыйным узроўні).

Як раней пісалі Naviny.by, не выключана, што цікавасць Мядзведзева да гэтай тэмы невыпадковая. Былы дырэктар Банка Масквы Андрэй Барадзін у інтэрв'ю расейскім «Ведомостям» сцвярджаў, што Сулейман Керымаў захапіў у свой час кантроль над «Уралкаліем» і «Сільвінітам» пры непасрэднай падтрымцы Мядзведзева. У прыватнасці, па словах Барадзіна, тагачасны прэзідэнт РФ асабіста даручыў «Знешгандальбанку» пракрэдытаваць Керымава для гэтай здзелкі, а «касір» Мядзведзева - былы міністр энергетыкі Ігар Юсуфаў атрымаў у інтарэсах свайго патрона велізарны прыбытак, спекулюючы на акцыях «Уралкалія», набытых пасля захопу .

Пра гэта таксама нядаўна згадаў Аляксандр Лукашэнка, распавядаючы, як «багаты расейскі бізнэсмэн Міша» (як мяркуецца, Міхаіл Гуцарыеў) хацеў пры дапамозе хабару выкупіць «Беларуськалій» у інтарэсах «саплівага трыццацігадовага пацана-мільярдэра», у якім адгадваецца керымаўскі партнёр Віталь Юсуфаў - сын згаданага вышэй «мядзведзеўская касіра», які кіруе, згодна з расейскай прэсай, актывамі свайго бацькі і яго заступнікаў.

«Нафтавы бліцкрыг» Масквы не зрабіў «Беларуськалій» даступней для расейскіх алігархаў, але дазволіў вырашыць канфлікт вакол паставак у рамках сумеснага трэйдара.

Па-першае, Менск саступіў у пытанні кошту. Як паведаміў нядаўна Міхаіл Мясніковіч, «усе транспартныя выдаткі бакоў будуць улічвацца ў агульным катле, формула кошт асерадняе». Цяпер трэйдар ад імя беларускага і расейскага бакоў адстойвае ў перамовах аб доўгатэрміновых кантрактах цяперашні ўзровень коштаў - каля 470 даляраў за тону для Кітая і 490 даляраў для Індыі.

За гэта расейцы зрабілі саступку па аб'ёмах. Пры стварэнні БКК «Беларуськалій» і «Уралкалій» падпісалі пагадненне, у якім агаворвалася, што экспартныя квоты будуць размяркоўвацца паміж асноўнымі акцыянерамі зыходзячы з іх устаноўленых вытворчых магутнасцяў. На першапачатковым этапе доля «Беларуськалія» складала 60%, «Уралкалія» - 40%. Аднак пасля аб'яднання «Уралкалія» з «Сільвінітам» максімальныя вытворчыя магутнасці «Уралкалія» ў гэтым годзе павялічыліся да 12,5 млн. тон, у «Беларуськалія» ж яны цяпер складаюць 10,3 млн. тон.

«Уралкалій» тады прапарцыйна павялічыў і сваю квоту ў БКК. У цяперашні час яго доля ў аб'ёмах паставак складае 52,5%, а квота «Беларуськалія» - 47,5%. Але ў рамках стваранага новага трэйдара «Саюзкалія», які будзе зарэгістраваны ў Швейцарыі і з часам заменіць БКК, Беларусь атрымае непрапарцыйна вялікую квоту на продаж - 49,15%, пакінуўшы расейцам 50,85%. Відавочна, наўзамен на гэтую саступку Аляксандр Лукашэнка паабяцаў перанакіраваць перавалку беларускага калійнага экспарту ў расейскія парты - на прычалы, якія належаць блізкім да Крамля бізнесменам.

Кошт пытання - 100 млн. даляраў

Якую выгаду атрымае Беларусь ад новага пераразмеркавання? Напрыклад, у 2011 годзе сумарны аб'ём экспарту хлоркалію БКК склаў 12,9 млн. тон (прыкладна палову ад вытворчай магутнасці «Беларуськалія» і «Уралкалія»), валютная выручка - 5,3 млрд. даляраў. Калі б долі ў БКК былі размеркаваныя так, як гэта плануецца зрабіць у «Саюзкаліі», Беларусь змагла б дадаткова прадаць угнаенняў на 85 млн. даляраў. Калі «Саюзкалій» стане эксклюзіўным трэйдарам не толькі «Беларуськалія», але і «Уралкалія», продажы могуць вырасці яшчэ на трэць.

Так, нядаўна Міхаіл Мясніковіч ашаламіў экспертаў, паабяцаўшы практычна манапалізаваць у наступным годзе пастаўкі калійных угнаенняў у Індыю і Бангладэш, павялічыўшы экспарт у гэтыя краіны да 2,7 млн. і 500 тысяч тон, адпаведна.

Улічваючы паведамленне «Уралкалія» аб скарачэнні вытворчасці на 50% і пераразмеркаванне доляй ў «Саюзкаліі», вялікая частка паставак агульнага трэйдара на індыйскі рынак сапраўды можа дастацца Беларусі. Расейскаму манапалісту здзелка таксама выгадная, бо дазваляе зберагчы свае запасы да таго часу, як сусветныя кошты адновяцца. Іншая справа, што эксперты невысока ацэньваюць шанцы БКК заключыць такі вялікі кантракт, абыйдучы, у прыватнасці, канадскіх канкурэнтаў (Potash Corp.).

Але беларускія перагаворшчыкі, відавочна, разлічваюць перавабіць індыйскіх кліентаў адмысловымі ўмовамі, прадаўшы ім 15% «Беларуськалія». Па ўсёй бачнасці, гэтая здзелка прынцыпова ўзгоднена і з расейскімі партнёрамі - у рамках прыцягнення кліентаў для агульнага трэйдара. Так, некалькі тыдняў таму Сулейман Керымаў і яго партнёры па афшорках, кантралюючых «Уралкалій», прадалі кітайскаму інвестфонду Chengdong Investment Corporation (CIC) бонды на суму 3,2 млрд. даляраў, якія могуць быць канвертаваныя ў 12,5% акцый расейскага вытворцы. Як паказваюць расейскія аналітыкі, такі пакет не ўяўляе стратэгічнага значэння і можа разглядацца толькі як прыцягненне Пекіна да фінансавай зацікаўленасці ў расейскім пастаўшчыку угнаенняў.

Калі здзелка з продажам мінарытарнага пакета «Беларуськалія» індыйцам - у абмен на выгадны кантракт для БКК - выгарыць, вынікам апісанай эпапеі атрымаецца наступны расклад.

Беларусь будзе плаціць расейскім алігархам за перавалку калійных грузаў у Ленінградскай вобласці, мабыць, істотна даражэй, чым плаціць цяпер у Клайпедзе. Узамен Масква дазволіць «Беларуськалію» прадаваць на 100 млн. даляраў у год больш угнаенняў. Пры іншых роўных у наступным годзе - пасля заключэння доўгатэрміновых кантрактаў з Кітаем і Індыяй і пераразмеркавання доляй на карысць Менска - гандлёвы дэфіцыт Беларусі можа скараціцца на 20% у параўнанні з цяперашнім узроўнем.