EUobserver: Супрацоўнічаць з Лукашэнкам - тое ж самае, што працаваць з калумбійскім наркакартэлям

Неабходная забарона на супрацоўніцтва Інтэрпола з дыктатарскімі і аўтарытарнымі рэжымамі.

Пра гэта гаворыцца ў артыкуле, апублікаваным у брусэльскім выданні EUobserver (пераклад charter97.org).

Калі расейскі журналіст Пётр Сілаеў атрымаў палітычны прытулак у Фінляндыі ў красавіку 2012 года, пасля ўцёкаў ад рэпрэсій у сваёй роднай краіне, ён, нарэшце, адчуў сябе камфортна і вырашыў пачаць новае жыццё. Але ўжо ў жніўні таго ж года ён апынуўся закаваным у кайданкі і ляжаў тварам уніз на падлозе паліцэйскай машыны, якая везла яго з Гранады, куды ён паехаў у адпачынак, у Мадрыд, дзе яго чакала выдача на радзіму.

«Іспанскія паліцэйскія маральна мучылі мяне. Яны ўвесь час казалі: «Ты рускі тэрарыст і будзеш дэпартаваны», - распавёў Пётр Сілаеў.

Алесь Міхалевіч, апазіцыйны кандыдат у прэзідэнты Беларусі на выбарах 2010 года, уцёк з краіны. Праз год ён быў затрыманы польскай паліцыяй у аэрапорце. Яму пагражала тая ж доля - дэпартацыя.

У абодвух выпадках прадстаўнікі паліцыі спасылаліся на Інтэрпол - міжнародную арганізацыю са штаб-кватэрай ў французскім Ліёне. Беларусь і Расея падалі запыты аб іх затрыманні, і два ўдзельнікі Інтэрпола - Іспанія і Польшча - прынялі адпаведныя меры.

Міхалевіч і Сілаеў - не адзіныя прыклады.

У студзені мінулага года Эрык Крос - эстонскі палітык і былы дырэктар выведкі - апынуўся ў вышуку пасля таго, як Інтэрпол выдаў «чырвонае апавяшчэнне» на аснове заявы Масквы.

Крос - вядомы праціўнік Крамля. Ён быў адным з галоўных прыхільнікаў уступлення Эстоніі ў НАТА. У 2008 годзе падчас вайны паміж Грузіяй і Расеяй ён дапамагаў Тбілісі ў барацьбе з кібератакамі. У адказ Масква выкарыстала доўгія рукі Інтэрпола для таго, каб дацягнуцца да яго. Яна падала апавяшчэнне пра тое, што Крос быў натхняльнікам захопу расейскага судна «Arctic Sea». Эстонскі палітык назваў гэтыя прэтэнзіі «ідыёцкімі» і растлумачыў, што падставай для іх стала любое яго імя ў судзе па справе аб захопе карабля.

У траўні гэтага года Расея таксама папрасіла членаў Інтэрпола выдаць Уільяма Браўдэра. Паведамлялася, што ён здзейсніў махлярства ў 1997 годзе. Крэмль не згадваў пра тое, што Браўдэр на працягу трох гадоў змагаўся за ўвядзенне санкцый супраць расейскіх чыноўнікаў, якія маюць дачыненне да смерці Сяргея Магніцкага.

Ні Беларусь, ні Расея не дамагліся свайго. Іспанская паліцыя вызваліла Пятра Сілаева праз 10 дзён пасля затрымання, а Алесь Міхалевіч быў адпушчаны польскімі праваахоўнымі органамі праз некалькі гадзін. Праз некалькі месяцаў Інтэрпол адмяніў апавяшчэнне аб вышуку Эрыка Кроса. Пра адмову аб'яўляць у міжнародны вышук Браўдэра арганізацыя заявіла праз некалькі дзён пасля адпаведнай просьбы.

У адрозненне ад Еўрапола, сумеснага паліцэйскага агенцтва краін ЕЗ, якое таксама аказвае дапамогу нацыянальным праваахоўным органам, Інтэрпол не мае незалежных рычагоў адміністрацыйнага, судовага або парламенцкага кантролю.

Супрацоўнікі арганізацыі паведамілі, што для прадухілення неналежнага выкарыстання яе каналаў ёсць унутраная гарантыя, а барацьбой са злоўжываннямі займаецца Генеральны сакратарыят. Журналістам таксама сказалі, што ўсе жадаючыя могуць звярнуцца ў камісію па кантролі за справамі Інтэрпола.

Акрамя чырвонага паведамлення, міжнародная арганізацыя можа выдаць іншыя папярэджанні, якія таксама могуць выклікаць арышты і дэпартацыі.

Калі вы не вінаватыя, сарвацца з кручка не так проста.

Браўдэр, Крос, Міхалевіч і Сілаеў лічаць, што іх вызвалілі з-за вялікай вядомасці сярод палітыкаў і журналістаў.

«А што наконт звычайных людзей, супраць якіх вылучаныя надуманыя абвінавачванні? Існуе высокая рызыка таго, што іх проста затрымаюць на мяжы пры тым, што яны нават не будуць ведаць, што абвешчаныя ў міжнародны вышук», - упэўнены Эрык Крос.

Браўдэр і Міхалевіч дадалі, што яны ведаюць пра шматлікія палітычна матываваныя абвесткі Інтэрпола з боку аўтарытарных рэжымаў. Яны ўпэўненыя, што на тэрыторыі ЕЗ да іх будуць адносіцца па законе. Але Міхалевіч адзначыў, што калі б ён быў затрыманы членам Інтэрпола з больш слабой прававой сістэмы, чым у Польшчы, напрыклад, Турцыяй ці Украінай, то цалкам мог апынуцца ў беларускай турме.

Між тым, нават калі Інтэрпол выдаліць паведамленні, гэта не значыць, што вы можаце падарожнічаць са спакойным сэрцам.

Некаторыя нацыянальныя паліцэйскія сілы пакідаюць падобныя абвесткі ў сваіх лакальных сістэмах нават пасля таго, як Інтэрпол паведамляе ім пра тое, што яна несапраўдная.

«Я ведаю ад маіх знаёмых, што ўсё яшчэ знаходжуся ў базах дадзеных некалькіх краін. Таму выязджаць за межы шэнгенскай зоны я не магу», - кажа Алесь Міхалевіч.

Андрэй Абозаў, беларускі апазіцыянер, які знаходзіцца ў эміграцыі і жыве ў Эстоніі, распавёў пра два вядомых яму выпадкі. Зміцер Піменаў і Ігар Коктыш нядаўна былі арыштаваныя ў краінах ЕЗ па запыце Інтэрпола.

«Кожны раз, калі я саджуся ў самалёт, то баюся, што не вярнуся да сваёй сям'і і буду экстрадаваны ў Беларусь», - сказаў Абозаў.

Крос адзначыў, што з таго часу, як Расея падала апавяшчэнне, ён не можа атрымаць візу ў ЗША для таго, каб наведаць сваю жонку.

«Выходзіць, што Расея можа вырашаць, каму можна ехаць у Амерыку», - кажа ён.

Fair Trials International, лонданская няўрадавая арганізацыя, правяла сустрэчы з прадстаўнікамі Інтэрпола для таго, каб заклікаць іх да рэформаў.

Яе дырэктар, Яга Расэл, паведаміў, што калі б Інтэрпол уключаў палітычных спецыялістаў у склад Генеральнага сакратарыята, ён ведаў бы, што такія людзі, як Сілаеў, не з'яўляюцца небяспечнымі злачынцамі.

Няўрадавая арганізацыя лічыць, што камісія па кантролі за справамі Інтэрпола павінна дзейнічаць больш адкрыта.

«Пры тым, што дзеянні Інтэрпола могуць аказваць вялікі ўплыў на жыццё людзей, няма суда ці іншай вышэйшай улады, якая можа аспрэчыць яго рашэнні. Гэта ускладае на Інтэрпол велізарную адказнасць», - сказаў Расэл.

Міхалевіч дадаў, што база дадзеных Інтэрпола павінна мець аўтаматычнае апавяшчэнне пра тое, што яе фігурант з'яўляецца палітычным бежанцам.

Акрамя выпраўлення памылак у сістэме, ёсць больш шырокая праблема, якая тычыцца пытання пра тое, як павінен Інтэрпол выбудоўваць адносіны з дзяржавамі-сябрамі, улады якіх парушаюць правы чалавека.

Генеральны сакратар міжнароднай арганізацыі Рональд Нобл рэгулярна сустракаецца з жудаснымі людзьмі, апраўдваючы гэта неабходнасцю супрацоўніцтва праваахоўных органаў.

У чэрвені гэтага года ў Ашхабадзе ён вёў перамовы з Іскандэрам Мулікавым - міністрам унутраных спраў адной з самых рэпрэсіўных дзяржаў свету - Туркменістана. У жніўні мінулага года ён сустракаўся з кіраўніком МУС Беларусі Ігарам Шуневічам, былым афіцэрам спецслужбаў, які цяпер знаходзіцца ў чорным спісе ЕЗ. У траўні 2011 года Рональд Нобл сустрэўся ў Менску з яго папярэднікам Анатолем Куляшовым.

Тады ён пахваліў міністра ўнутраных спраў Беларусі за яго «прафесіяналізм» у «раскрыцці» справы аб выбухах у менскім метро. Нобл зрабіў гэта, нягледзячы на тое, што суд над двума падазраванымі ў арганізацыі выбуху, якія пазней былі пакараныя, яшчэ не прайшоў.

«Прафесіяналізм» міліцыянтаў у Беларусі застаецца адкрытым пытаннем.

Да журналістаў трапіла відэа, знятае ў пастарунку ў Гродна ў 2012 годзе, якое дэманструе будні супрацоўнікаў праваахоўных органаў. 46-секундны кліп паказвае маладую жанчыну, якая прасіла не называць яе імя. Яна сядзела голая ў куце камеры, у той час як група міліцыянтаў жартавала пра яе згвалтаванне.

Яна была арыштаваная пасля аказання дапамогі п'яным на вуліцы і адмовы падпісаць паперы, у якіх гаварылася пра тое, што яна вінаватая ў грамадскіх беспарадках.

У іншым 27-секундным урыўку, знятым у яе дома, бачныя вялікія сінякі на нагах пасля збіцця.

«Беларускія ўлады, фактычна, з'яўляюцца злачынным сіндыкатам, які робіць грошы на кантрабандзе, карупцыі і рэйдарстве. Размовы пра супрацоўніцтва з Беларуссю ў барацьбе са злачыннасцю - тое ж самае, што размовы пра супрацоўніцтва з пчоламі ў барацьбе з мёдам, - сказаў Абозаў. - Інтэрпол стаў саўдзельнікам злачынстваў беларускіх уладаў, і гэта сур'ёзна мяне непакоіць».

Рональд Нобл таксама сустрэўся з міністрам унутраных спраў Расеі Уладзімірам Калакольцавым у Маскве ў сакавіку гэтага года.

Па словах Браўдэра, гэты чыноўнік з'яўляецца прадстаўніком рэжыму, які нічым не лепш за беларускі.

«Расея відавочна крымінальная дзяржава... Калі хтосьці паказвае на гэта, улады Расеі альбо забіваюць іх, як і ў выпадку з Магніцкім, альбо спрабуюць арыштаваць іх выкарыстоўваючы Інтэрпол, як у маім выпадку, - сказаў ён. - На дадзены момант бачная эпідэмія злоўжывання паведамленнямі з Расеі па палітычных і крымінальных прычынах, якія неабходна вырашаць».

Расэл з Fair Trials International лічыць, што рост колькасці незаконных апавяшчэнняў пачынае шкодзіць рэпутацыі Інтэрпола і падрывае яго працу.

«Зразумела, што Інтэрпол хоча прыцягнуць у сваю сістэму столькі краін, колькі магчыма. Але калі сярод іх ёсць дзяржавы, вядомыя карупцыяй і парушэннем правоў чалавека, то неабходна выконваць асаблівую асцярожнасць, калі вы ўхваляеце інфармацыю, атрыманую ад іх, - сказаў ён. - Іншыя краіны будуць ставіцца больш сур'ёзна да «чырвонага апавяшчэння», калі будуць ведаць, што яны не адкрываюць магчымасці для злоўжыванняў».

Браўдэр і Крос лічаць, што такія краіны, як Расея і Беларусь, павінны заставацца членамі Інтэрпола, але на супрацоўніцтва з імі трэба накласці часовую забарону.

«Я лічу, што неабходна разгледзець часовую забарону на любое супрацоўніцтва з такой краінай», - сказаў эстонскі палітык.

Супрацоўніцтва з уладамі аўтарытарных краін параўноўваюць з працай з членамі злачынных груповак.

«Ніхто не дазволіць калумбійскаму наркакартэлю быць членам Інтэрпола. Чаму Расея, удзел якой у не менш жахлівых злачынствах даказаная, мае поўны доступ да такой важнай сістэмы барацьбы са злачыннасцю? - пытаецца Браудэр. - Існуе вострая неабходнасць для таго, каб знайсці спосаб барацьбы з рэжымамі-ізгоямі, якія з'яўляюцца членамі Інтэрпола».

«Ёсць механізм для прыпынення або спынення доступу да глабальнай базы дадзеных Інтэрпола ў тым выпадку, калі дзяржава прадэманстравала выпадкі злоўжыванні яго сістэмай. Гэты механізм павінен быць задзейнічаны ў тэрміновым парадку», - сказаў ён.