Беларусы сарвалі спецаперацыю «воўк у авечай шкуры»

Што напраўду адбылося 25 сакавіка?

Пра гэта ў інтэрв'ю Charter97.org распавёў каардынатар грамадзянскай кампаніі «Еўрапейская Беларусь» Зміцер Бандарэнка.

- Апошнія месяцы ва ўладзе назіраецца шызафрэнія. З аднаго боку, прымаецца дэкрэт аб «лічбавай эканоміцы», ствараецца цэлае міністэрства, але блакуецца найбуйнейшы незалежны сайт «Хартыя-97». Дазваляецца канцэрт у дзень стагоддзя Беларускай Народнай Рэспублікі, але ў той жа час арыштоўваюцца сотні людзей 25 сакавіка. Што адбываецца?

- Гэта звычайна адбываецца ў дыктатарскіх рэжымах у той перыяд, калі эканамічная сітуацыя не дазваляе правадырам кіраваць па-старому. Такая сітуацыя, якую таксама называлі шызафрэніяй, была ў часы Міхаіла Гарбачова, калі адначасова прымаліся законы аб кааперацыі і аб непрацоўных даходах. Такое ж было пры змене ўлады ў краінах былога сацыялістычнага лагера.

Гэта тлумачыцца тым, што ў рэжымаў няма эканамічных магчымасцяў для падтрымання ўзроўню жыцця насельніцтва хоць бы на тым узроўні, які быў раней. Адсюль узнікае супярэчнасць унутры кіроўнай верхавіны, дзе прадстаўнікі розных груп, інтарэсаў, кланаў, даюць розныя парады. Часта ўзаемавыключальныя. У сувязі з тым, што праблемы нарастаюць, рэжым спрабуе адначасова выкарыстоўваць усе парады. У выніку атрымліваецца тое, што мы цяпер бачым у Беларусі.

Самае галоўнае, што рэжыму тэрмінова патрэбныя грошы, новыя тэхналогіі. Краіна знаходзіцца ў стане дэмаграфічнай катастрофы. Нават паводле афіцыйных звестак аб працоўных рэсурсах, можна меркаваць, што за мяжой працуе больш за мільён беларусаў, гэта значыць, што рэальна ў краіне жыве не 9 мільёнаў 300 тысяч людзей, а восем мільёнаў.

Колькасць пенсіянераў павялічваецца. Яны, на жаль, для ўлады не могуць выехаць у іншыя краіны, а ім жа трэба выплачваць пенсіі з заробкаў працоўных, якіх становіцца ўсё менш і менш. Адсюль узнікае немагчымасць дзеяння эканомікі паводле старых прынцыпаў і, адпаведна, робяцца спробы неяк разблытаць клубок праблем.

- Што цяпер адбываецца ў апазіцыі? Чаму адных збіваюць, арыштоўваюць, а іншым даюць «зялёнае святло» і канцэрт ля Опернага тэатра?

- У беларускай апазіцыі адбываецца тое, што адбываецца ў кожнай апазіцыі. Як у дэмакратычных краінах, так і ў недэмакратычных. Існуюць розныя погляды на свет, сітуацыю. Гэта нармальная рэч для дэмакратычных краін, бо ёсць розныя ідэйныя плыні: лібералізм, сацыялістычныя ідэі, сацыял-дэмакратычныя, кансерватызм. Гэта заўсёды было і заўсёды існуе.

Пры гэтым у дыктатурах актыўна працуюць спецслужбы, якія ламаюць людзей, вярбуюць рознымі спосабамі. Прымушаюць шантажом, гвалтам, пагрозамі родным працаваць на сябе. Факт, што ў Беларусі частка апазіцыі, частка медый, гэтак жа як і ў іншых дыктатурах, працуе пад кантролем. Улады спрабуюць праз сваю агентуру ўплываць на сітуацыю ў апазіцыйным руху.

- Цяпер шмат гаворыцца пра стварэнне так званай «канцэртнай апазіцыі». Навошта яна патрэбная рэжыму?

- Мэта спецслужбаў - каб не было людзей, якія могуць у крызіснай сітуацыі ўзначаліць пратэсты. Трэба мець падкантрольную апазіцыю, каб, у тым ліку, не дапусціць масавых пратэстаў у краіне.

- Ці можна параўноўваць сітуацыю ў Беларусі з той, што была ў канцы 1980-х у пачатку 1990-х гадоў у постсацыялістычных краінах?

- Можна. Аб'ектыўна сітуацыя для Масквы значна горшая цяпер, чым на момант перабудовы. Савецкі Саюз на той момант тады быў другой эканомікай свету. Дзель савецкай эканомікі складала 10-13 адсоткаў ад сусветнага ВУП. Сёння Расейская Федэрацыя мае ВУП блізу 1,5 трыльёнаў даляраў і яе дзель у сусветнай эканоміцы складае мізэрныя 1,8 адсотка. ВУП Еўрапейскага Звязу - 18 трыльёнаў даляраў. ВУП ЗША большы за 17 трыльёнаў даляраў. ВУП Кітая 10 трыльёнаў даляраў. Плюс ёсць яшчэ Японія, дзе ВУП блізу 3 трыльёнаў даляраў.

У гэтым плане эканамічны ўплыў Расеі значна меншы за ўплыў СССР на той момант. З пункту гледжання эканомікі, крызіс у Расеі сёння значна большы, чым крызіс у той час у СССР. Адпаведна, стан эканомікі той жа Беларусі, калі параўноўваць, напрыклад, з ГДР, таксама засмучае. Узровень жыцця ў ГДР тады быў значна вышэйшым, чым цяпер у Беларусі. ВУП на душу насельніцтва ў ГДР у 1989 годзе складаў 12,5 тысяч даляраў. У Беларусі сёння гэты паказчык складае 5,5 тысяч даляраў.

- Дык што ж адбылося, на ваш погляд, 25 сакавіка, і якую ацэнку можна даць таму, што адбылося?

- Мне не было зразумела, што адбываецца да вечара 25 сакавіка. Абсалютна нечаканым было вызваленне лідараў БНК і дзясяткаў затрыманых беларускіх грамадзян, многія з якіх ужо былі асуджаныя паводле адміністратыўных артыкулаў. Але менавіта гэта падзея з'яўляецца ключавой у ацэнцы таго, што адбылося ў Беларусі на Дзень Волі. Улады разумелі, што акцыя апазіцыі ў кожным выпадку адбудзецца. І таму надумалі выкарыстоўваць стагоддзе абвяшчэння Беларускай Народнай Рэспублікі ў сваіх інтарэсах.

Зразумела цяпер, што візіт Макея ў Вялікабрытанію не проста так быў прызначаны на 26 сакавіка, і рэжым яшчэ за некалькі месяцаў рыхтаваў спецаперацыю на 25 сакавіка, часткай якой стала блакаванне ў Беларусі Charter97.org і belaruspartisan.org, распачынанне крымінальных спраў супраць папулярных відэаблогераў і масавы ціск на актывістаў Незалежнага прафзвязу РЭП.

На мой погляд, галоўнай мэтай усяго гэтага было традыцыйнае выпрошванне крэдыту, у гэтым выпадку — у Вялікабрытаніі. Пад соусам таго, што Лукашэнка, дазволіўшы канцэрт на 100-годдзе незалежнасці краіны, ужо стаў амаль беларускім нацыяналістам і хоча адарвацца ад Пуціна. Але беларускія сілавікі ледзь усё не перакрэслілі сваімі брутальнымі і садысцкімі дзеяннямі разгону планаванага святочнага шэсця.

Сенсацыйнае вызваленне з беларускіх турмаў лідараў адбылося яшчэ і таму, што Макей ехаў менавіта ў Вялікабрытанію. Пасля самай масавай у гісторыі высылкі з заходніх краін расейскіх дыпламатаў-шпіёнаў роля рэжыму Лукашэнкі ў прадстаўленні інтарэсаў Расеі яшчэ больш узрасла: менавіта беларускія амбасады цяпер будуць выконваць тыя функцыямі, якія выконвалі высланыя афіцэры ГРУ і СЗВ Расеі. Адначасова аб'ём узаемнай кантрабанды для кампенсацыі сустрэчных гандлёвых санкцый Расеі і Захаду праз Беларусь павінен значна вырасці. Для гэтага рэжым Лукашэнкі павінен мець мінімальна прымальныя стасункі з краінамі NАТО. А беларускія дубаломы арыштамі апазіцыйных лідараў ледзь не сарвалі такі патрэбны, у тым ліку і для Крамля, візіт Макея ў Лондан.

Таму цалкам магчыма, што загад аб вызваленні беларускіх апазіцыянераў увечары 25 сакавіка паступіў з Масквы. Такім чынам Дзень волі стаў важным чыннікам міжнароднай палітыкі.

- Вы сказалі аб дзеяннях сілавікоў. Значыць, унутры ўлады Лукашэнкі існуюць розныя групы?

- Я б вылучыў у Беларусі сёння тры групы. Першая, Сям'я — гэта Лукашэнка, ягоныя родныя і самыя набліжаныя. Лукашэнка з'яўляецца адзіным алігархам у Беларусі. Багацце Сям'і складае дзясяткі мільярдаў даляраў.

Другая група — гэта клас чыноўнікаў, бізнэсоўцаў, часткі ўмераных сілавікоў вышэйшага рангу, якія разумеюць рэальную сітуацыю, думаюць аб будучыні сваіх дзяцей і ўнукаў. Яны хочуць, каб ні здарылася якіх-небудзь нечаканасцяў, і іх дамы, грошы, уласнасць, прыкрыты бізнэс застаўся з імі. Каб яны маглі жыць таксама, як людзі іх ўзроўню ва Украіне ці ў краінах-суседзях Літве і Польшчы. У душы яны нават хочуць, каб у Беларусі адбыліся перамены, і краіна развівалася паводле еўрапейскіх правіл. Гэтыя людзі таксама маюць свае асобныя інтарэсы і разумеюць, што калі ўлада ў Беларусі зменіцца, то яны здабудуць ад гэтых змен.

Ёсць трэцяя група. Яна вельмі спецыфічная. Натуральна, што і ў Савецкім Саюзе былі сілавікі, якія былі супраць Перабудовы і таго, каб ісці цывілізаваным шляхам, былі супраць незалежнасці савецкіх рэспублік.

Аднак цяпер у Беларусі такі пласт сілавікоў можна назваць проста адмарозкамі. Іх мозг пашкоджаны расейскай прапагандай. Яны мараць аб тым, каб страляць, ціснуць, саджаць у турмы, рабаваць і чыніць перадзел. Для іх прыкладам з'яўляецца сённяшняя сітуацыя ў «ЛНР» і «ДНР». Яны прыхільнікі Гіві і Матаролы, прымяраюць на сябе гэтую ролю. Яны думаюць: як жа так, мы такія мацакі, дайце нам сігнал, і мы падтрымаем Пуціна, зачысцім усю апазіцыю і зладзім вялікі «перадзел». Гэтая група ненавідзіць і пагарджае кіроўнаму класу, чыноўнікам. Іх кумір Пуцін, зусім не Лукашэнка. Каб утрымацца ва ўладзе, беларускі дыктатар перыядычна аддае ім на з'ядзенне бізнэсоўцаў, чыноўнікаў, дырэктараў заводаў. І прадстаўнікі класа «сілавых адмарозкаў» адыгрываюцца ў турмах і зонах на «чынушах» і «комерсах».

Названыя мною тры групы маюць розныя інтарэсы, якія вызначаюць іх мадэлі паводзін.

Лукашэнка і Сям'я не зацікаўленыя ў зменах, яны зацікаўленыя ў тым, каб статус-кво захоўваўся. Але больш прасунутыя прадстаўнікі чыноўнікаў і МЗСаўцы кажуць, што без грошай, без заходніх крэдытаў і тэхналогій нікуды, і для гэтага нам трэба ўдаваць, што мы таксама еўрапейскія і імкнемся да дэмакратыі. У выніку, Лукашэнка вымушаны ісці на гэтыя крокі, якія вы ў пачатку назвалі шызафрэнічнымі. А ў сілавікоў проста свярбяць рукі.

- Што значаць падзеі 25 сакавіка для апазіцыі?

- Я думаю, што тыя мэты, якія ставіў Беларускі Нацыянальны Кангрэс перад правядзеннем акцыі 25 сакавіка былі амаль цалкам дасягнутыя. Адбылася масавая святочная акцыя, хай і ва ўсечаным фармаце, у дзень 100-годдзя БНР. Сусветныя медыі ў асвятленні падзей у Беларусі рабілі акцэнт на брутальныя дзеянні беларускай міліцыі. Для атрымання так неабходнага рэжыму заходняга крэдыту спецслужбы вымушаныя былі адкрыта засвяціць сваю агентуру ў апазіцыі і ў «незалежных» СМІ. Са слоў Лукашэнкі аб тым, што не трэба звяртаць увагі на заявы Еўразвязу і ЗША, можна зрабіць выснову, што дамовіцца аб атрыманні маштабнага заходняга крэдыту не ўдалося.

Сапраўдныя беларускія лідары прадэманстравалі сваю сілу ўжо другі год запар. Іх арышт і вызваленне сталі чыннікам у вялікай міжнароднай гульні. Беларусы сваёй мужнасцю сарвалі спецаперацыю беларускіх уладаў «воўк у авечай шкуры» і паказалі ўсяму свету сваё імкненне да Незалежнасці.