Аркадзь Мошэс: Лукашэнка выглядае чалавекам, загнаным у кут

Дыктатар канчаткова страчвае свой статус.

Дырэктар даследчых праграм «Усходняе суседства і Расея» Фінскага інстытута міжнародных адносін Аркадзь Мошэс кажа, што прыкметнай тэндэнцыяй года стала страта Лукашэнкам «цэнтральнага статусу» хаўрусніка Расеі, і адказвае на «вечнае» пытанне аб тым, ці задавальняе Лукашэнка Маскву. Аб гэтым ён заявіў у інтэрв'ю «Радыё Свабода».

- Якая была галоўная стратэгічная тэндэнцыя 2024 года ў дачыненнях Масквы і Менска? Натуральна, мінулыя доўгатэрміновыя тэндэнцыі захаваліся. Але ці адбылося нешта характэрнае, што нейкім чынам змяніла статут-кво?

- Сапраўды, у 2024 годзе пералому асноўнай тэндэнцыі не адбылося: гэта быў год працягу папярэдніх тэндэнцый. Адзінае, што трэба адзначыць, гэта тое, што Аляксандр Лукашэнка відавочна пачаў адчуваць цяжар ролі, якую або ён сам узяў на сябе ў 2022 годзе, або яна была яму навязаная.

Ён спрабаваў старанна вывучыць магчымасці ўступлення ў нейкі дыялог з Захадам. Гэта стала рабіцца адкрыта і ў канцы года гэта было вельмі заўважна. Тут трэба звярнуць увагу на вызваленне груп палітвязняў, а таксама на асобныя лозунгі аб супрацоўніцтве.

Але самае галоўнае ў гэтым кантэксце - прызнанне ім таго факту, што ў 2022 годзе, калі Расея пачала агрэсію, яго ніхто не пытаўся. Гэта дарагога каштуе. Заява Лукашэнкі аб тым, што ён нібыта ні пры чым і не прымаў ніякіх пастаноў, што расейцы проста павінны былі вярнуцца з Гомеля ў Расею, але пастанавілі ісці праз Украіну. Я мяркую, што да гэтага трэба паставіцца сур'ёзна. Яму было відавочна балюча, яго сапраўды, відаць, не спыталі. Ён спрабаваў прадаць гэта Захаду «ў пакеце», але, думаю, гэта дало зваротны эфект. Бо калі можна, не пытаючыся Лукашэнкі, прымаць такія вайсковыя пастановы, якія тычацца непасрэдна Беларусі, то чым ён увогуле кіруе?

Гэтая тэндэнцыя да страты Лукашэнкам хоць нейкага цэнтральнага статусу вельмі ўкаранілася. Бо калі ў 2022 і 2023 гадах ён быў адзіным публічна заяўленым хаўруснікам Расеі, то зараз Расеі ў значна большай ступені дапамагаюць такія краіны, як Іран і, адназначна, Паўночная Карэя, якая накіроўвае войскі. І ў гэтым плане Лукашэнка ўжо не адзін і не ў цэнтры. Таму ён і паспрабаваў кінуць прынаду: ці не клюне Захад?

Такім чынам, адказваючы на ваша пытанне: развароту трэнду не адбылося і не магло адбыцца. А сёння Лукашэнка выглядае чалавекам, загнаным у кут.

- Так, стратэгічных змен няма, але варта адзначыць пэўныя падзеі года. Гэта найперш размяшчэнне расейскай ядзернай зброі ў Беларусі. Спрэчкі працягваюцца, знаходзіцца яна ў краіне ці не. Але, прынамсі, пра гэта заявілі афіцыйныя асобы Беларусі і Расеі. Таксама ў канцы года было абвешчана, што новая расейская зброя «Арэшнік» з'явіцца ў Беларусі. У якой ступені і як гэта мяняе сітуацыю ў беларуска-расейскіх стасунках?

- Я належу да тых, хто мяркуе, што ў Беларусі няма ядзернай зброі. Бо калі б яна з'явілася, то былі б і адназначныя пацвярджэнні на Захадзе. Я думаю, што адпаведныя вучэнні і трэніроўкі прайшлі, магчыма, тэхніка была падрыхтаваная, але, наколькі я памятаю, пацвярджэння ад расейскіх уладаў аб тым, што ў Беларусі ёсць такая зброя, не было. Ні Пуцін, ні Лаўроў не пацвердзілі размяшчэння ядзернай зброі ў Беларусі. Мы маем справу з рэжымамі, для якіх адкідванне цені ў ясны дзень з'яўляецца звычайным і часта выкарыстоўваным прыёмам. Заявы Лукашэнкі аб ядзернай зброі ўпісваюцца ў ягоную перамоўную тактыку. Маўляў, давайце завабім іх чым-небудзь пазітыўным, стукаючы кулаком па стале. Наколькі я разумею, заходнія аналітыкі і палітыкі не ўспрымаюць усур'ёз рыторыку аб наяўнасці ядзернай зброі ў Беларусі. І ўсё працягваецца, як было.

У расейска-беларускіх стасунках, у тасунках Лукашэнкі і Пуціна за ўсе гэтыя дзесяцігоддзі было абяцана столькі ўсяго - пачынаючы з агульнага рубля і манетарнай палітыкі і канчаючы вайсковай справай...Шчыра кажучы, можна напісаць кнігу аб нявыкананых абяцаннях.

- А навошта Лукашэнка выкарыстоўвае такую рыторыку? Ён увесь час заяўляе пра ядзерную зброю, ягоныя чыноўнікі кажуць пра «ядзерную валізку», якая нібыта ёсць у Менску, хаця такія заявы выклікаюць іронію. Якія ягоныя палітычныя матывы паўтараць гэта зноў і зноў?

- Ён хоча вярнуць сабе цэнтральнае становішча, хоць чымсьці падкрэсліць, што ён адрозніваецца ад іншых хаўруснікаў Расеі. Мяркуецца, што Паўночная Карэя пастаўляе Расеі мільёны набояў, дзясяткі тысяч салдат, і, магчыма, гэты працэс будзе працягвацца. А Лукашэнка нічога гэтага зрабіць не можа, таму спрабуе прыцягнуць да сябе ўвагу іншымі спосабамі. Сцвярджэнне аб «ядзернай валізцы» было зняпраўджанае на дастаткова высокім узроўні ў Расеі. Шайгу заявіў, што ні пра які «двайны ключ» не можа быць і гаворкі.

Лукашэнка прывык казаць усё, што хоча. Увогуле, людзі такога тыпу і ў такіх сістэмах улады разумеюць, што да іх ніхто не падыдзе, не скажа, што вы тут хлусіце. Гэтага не адбудзецца, таму ён можа казаць, што заўгодна. Людзі, лаяльныя рэжыму Лукашэнкі, - для іх гэта дадатковы фактар, які ўмацоўвае іх лаяльнасць. А людзі, якія не давяраюць рэжыму, як вы слушна кажаце, проста ўсміхаюцца і ігнаруюць такія заявы.

- Аднак, у канцы года было падпісана яшчэ адно пагадненне аб супольнай бяспецы Беларусі і Расеі. Кагосьці гэта вельмі занепакоіла з гледзішча чарговага абмежавання беларускага суверэнітэту. Агулам, ці можна канстатаваць, што працэс далейшага зніжэння суверэнітэту Беларусі працягнуўся і ў 2024 годзе?

- Я думаю, калі б у гэтых пагадненнях было нешта прынцыпова новае, што змяніла б сітуацыю, нам бы іх паказалі. У мяне няма катэгарычнай думкі, што гэтыя пагадненні могуць змяшчаць скарачэнне суверэнітэту Беларусі. Не ведаю, куды скарачаць далей: усё, што Маскве трэба было занесці ў адпаведныя дакументы, было занесенае ўжо даўно.

Той факт, што Лукашэнка не запярэчыў падпісанню гэтых пагадненняў, хутчэй за ўсё, паказвае на тое, што гэта чарговая плынь дэкларатыўных папер. Абедзве адміністрацыі настолькі добра разумеюць, што гара нарадзіла мыш, што не жадаюць яе нікому паказваць.

-- Напярэдадні абвяшчэння прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі, як звычайна, некаторыя беларускія аналітыкі заявілі, што Масква нібыта не пагадзілася на вылучэнне Лукашэнкі. Гэтая тэма заўсёды (а асабліва на фоне 2020 года) вельмі актыўна абмяркоўваецца - маўляў, Масква незадаволеная Лукашэнкам і хоча яго замяніць. Як вы ставіцеся да гэтых размоў увогуле і ў канкрэтнай існай сітуацыі?

- Для мяне яны непераканаўчыя. Людзям трэба заняць прастору навін, вось яны нешта і прыдумалі. З тым, што Маскву Лукашэнка не зусім задавальняе, спрачацца не даводзіцца. Бо менавіта так працуюць дыктатарскія рэжымы: яны хочуць, каб іншы дыктатарскі рэжым цалкам падпарадкаваўся.

Лукашэнка заўсёды прытрымліваўся такой дыпламатычнай перамоўнай тактыкі ў стаўленні да Масквы: можна паабяцаць, можна падпісаць, а потым не выканаць. Канешне, Пуціну гэта не магло не надакучыць за апошнія гады. Але, як я кажу ўжо не адно дзесяцігоддзе: Лукашэнка, як інструмент кантролю над Беларуссю, Маскву цалкам задавальняе. Лукашэнка не паедзе на Захад, яго там не прымуць. Нават у 2015-20 гадах такой магчымасці і імавернасці не было. І адпаведна ён выконвае сваю працу, сваю функцыю.

Усё, што трэба Маскве, - гэта кантроль над беларускай тэрыторыяй і паветранай прасторай. Яна атрымлівае гэта з дапамогай Лукашэнкі. Пакуль Лукашэнка кіруе Беларуссю, Крэмль атрымлівае гарантыі, што Беларусь не пойдзе на Захад.

Змяніць Лукашэнку можна, але гэта вельмі рызыкоўна, бо тады сітуацыя стане непрадказальнай. У якой ступені гэтая новая фігура зможа гарантаваць тое, што трэба Маскве? Ці зможа яна кіраваць машынай улады Лукашэнкі, дзе кожны дробны начальнік у райвыканкаме зацвярджаецца асабіста Лукашэнкам?

Вельмі складана кантраляваць гэтую вертыкаль нетутэйшаму варагу. Новы чалавек можа 50 тысяч разоў падпісацца пад лаяльнасцю Маскве, а сістэма выйдзе з-пад кантролю - і гэты новы лідар нічога не зробіць, яму проста давядзецца падрыхтаваць яшчэ адзін дом дзе-небудзь па суседстве з Януковічам і Асадам.

Таму, я думаю, Масква тут займае дастаткова прагматычную пазіцыю: у яе ёсць усё, што ёй трэба, ад Лукашэнкі. Вось чаму часам даводзіцца мірыцца з яго выхадкамі. Ён стаіць у іерархіі крыху вышэй за расейскага губернатара ў сілу таго, што кіруе незалежнай дзяржавай, якая мае месца ў ААН, прызнанай і гэтак далей. Гэта дадае яму крыху статусных балаў, але прынцыпова нічога не мяняе.

А памяняць Лукашэнку на іншага, асабліва, у перадвыбарнай крызіснай сітуацыі, у сітуацыі вайны, проста азначае стварыць сабе сур'ёзны галаўны боль. Пуцін прымае такія пастановы вельмі неахвотна, доўга іх абдумвае. Навошта мяняць шыла на мыла і ствараць сабе галаўны боль? Я думаю, што Масква думае менавіта так.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com