Што натхняла жаўнераў і афіцэраў Тадэвуша Касцюшкі

Гісторыя паўстання пад кіраўніцтвам слаўнага сына нашай зямлі.

Помнікі гэтаму вялікаму чалавеку, імя якога вядома ўсяму свету, ёсць не толькі ў Польшчы, Беларусі, але ЗША і Швейцарыі. Найвышэйшая гара ў Аўстраліі носіць імя Касцюшкі. У гонар доблеснага воіна Тадэвуша Касцюшкі названы курган паблізу Кракава, піша «Літвін».

Сын беларускай зямлі, прафесійны вайсковец, у свой час ён браў удзел у барацьбе каланістаў ЗША за свабоду. Пасля падзелу ў 1793 годзе ўласнай краіны паміж Расеяй і Прусіяй Касцюшка ўзначаліў паўстанне палякаў і літоўцаў. Выбар паўстанцаў правадыра быў не выпадковым - яны спадзяваліся, што беспярэчны аўтарытэт Тадэвуша, які не прайграў у тую пару ніводнай бітвы, падштурхне Францыю, і яна таксама возьме ўдзел у вайне за правую справу. Аднак дапамогі з гэтага боку яны не дачакаліся.

Адной з умоў прыняцця камандавання Тадэвушам было адстойванне ўсенародных правоў. Ён заявіў: «За адну шляхту біцца я не буду». Калі б кіраўнікі апалчэння прыслухаліся да яго думкі, паўстанне змагло перарасці ў сапраўдную рэвалюцыю. Аднак дваранам было не даспадобы прадастаўленне свабод шараговым грамадзянам і тым больш паводле выдадзенага ў пачатку паўстання акта (Паланецкага ўніверсала) правоў сялянству. Заклікі Касцюшкі не былі пачутыя.

Ужо ў пачатку красавіка 1794 года па ўсяму каралеўству адначасова ўспыхнулі мяцяжы. Першы бітву пад Рацлавіцамі з расейскімі войсамі пад правадырствам генерала Тармасава Касцюшка паспяхова выйграў. У бітве ён выкарыстоўваў не звыклую тактыку наступу, пры якой войска рухалася роўным шэрагам плячо да пляча, а прыцэльны агонь з-за натуральных ландшафтных хованак.

Першапачаткова расейцам атрымалася скамячыць польскую кавалерыю. Аднак Тадэвуш накіраваў у абыход атрад добраахвотнікаў, якія вокамгненна атакавалі праціўніка, які не чакаў нападу. У выніку паўстанцам удалося захапіць не толькі 12 гармат, але і сцягі ворага. Адначасова Тадэвуш атакаваў левы фланг расейцаў.

Натхнёныя першай значнай перамогай, паўстанцы радаваліся. Да іх далучыліся польскія шляхціцы, Курляндыя і амаль уся Літва. Перамога стала штуршком для Варшаўскага паўстання, у выніку якога расейцы былі выцесненыя з горада.

Паваротным момантам стала з'яўленне 10-тысячнага войскі пад правадырствам Суворава. Ім быў узяты Кобрын і разбітая значнае войска мяцежнікаў пад правадырствам Серакоўскага. Часткі генерала Дзянісава, расейскага палкаводца, сустрэўшыся з прускімі войскамі, змаглі разбіць мяцежнікаў пад Шчэкацінамі. Узяты быў і Кракаў. Войску Тадэвуша давялося адысці да Варшавы.

Прычынай паразы сталі як недахоп узбраення паўстанцаў, так і няўзгодненасць дзеянняў яго кіраўніцтва.

Касцюшка, які паспрабаваў перашкодзіць аб'яднанню расейскіх войскаў, што пагражалі яго войску поўнай паразай, пад Мацэевічамі быў паранены, а затым узяты ў палон. Расейскі генерал Дзянісаў, з павагай ставіўся да знакамітага суперніка і лічыў яго «вялікім чалавекам», даў сваім салдатам каманду ў што б там не стала выратаваць параненага Касцюшку і вынесці яго з поля бою.

У кастрычніку расейцы падступілі да Прагі. У распараджэнні Суворава было ўжо 25 тысяч чалавек і 90 гармат. Паўстанцам жа бракавала сіл і зброі для абароны. У выніку пасля артылерыйскага абстрэлу і штурму горада ён паў. У палон трапіла блізу 10 тысяч мяцежнікаў. Забітых было яшчэ больш - звыш 15 тысяч чалавек.

25 кастрычніка кіраўнікам апалчэння на просьбу жыхароў Варшавы давялося падпісаць акт капітуляцыі. Магістр жа горада ўласнаручна выдаў Сувораву ключы ад горада. Пасля паўстання 1794 года паміж Расеяй, Прусіяй і Аўстрыяй адбыўся трэці, апошні падзел Рэчы Паспалітай, у выніку якога калісьці магутная дзяржава проста перастала існаваць.