Бункерны дзед

Што чакае Іран?

Адсутнасць вярхоўнага лідара Ірана аяталы Алі Хамэнэі на публіцы падчас ізраільска-іранскай вайны можа стаць вызначальным момантам для яго становішча і будучыні Ісламскай Рэспублікі, піша «Радыё Свабода».

У той час як прэм'ер-міністр Ізраіля Біньямін Нэтаньяху ўвесь час прысутнічаў у публічнай прасторы і штодня выступаў з заявамі і дэманстраваў рашучасць, Хамэнэі быў практычна не бачны, агучыўшы за час канфлікту толькі два відэазвароты, адзін з якіх амаль напэўна быў зняты ў бункеры. Пасля спынення агню ўсплыў трэці відэазварот.

Сярод экспертаў і іранскай грамадскасці абвастрыліся спрэчкі аб значэнні паводзін рахбара (вярхоўнага лідара) падчас вайны.

Схавацца, каб выжыць

Знікненне Хамэнэі - не проста пытанне, якое тычыцца стылю кіраўніцтва. Яно было наўпрост выкліканае дакладнымі паведамленнямі аб тым, што ён апынуўся ў верхняй частцы ізраільскага спісу іранскіх кіраўнікоў, прызначаных да ліквідацыі.

Міністр абароны Ізраіля Ісраэль Кац публічна пацвердзіў, што Ізраіль актыўна спрабаваў забіць іранскага вярхоўнага лідара падчас канфлікту, але не змог, бо той «сышоў вельмі глыбока пад зямлю», а значыць, «не было ніякай аператыўнай магчымасці» дасягнуць гэтай мэты.

Пагроза была настолькі вострай, што Хамэнэі, з паведамленняў, прыпыніў усе электронныя камунікацыі і спадзяваўся толькі на давераных памочнікаў. New York Times паведаміла, што ён нават вызначыў лінію пераемнасці на выпадак сваёй гібелі.

Хто такі Хамэнэі?

Алі Хамэнэі 86 гадоў, ён родам з Мешхеда, другога па велічыні горада Ірана. Атрымаў тэалагічную адукацыю. З пачатку 1960-х гадоў далучыўся да радыкальных колаў шыіцкага духавенства, апазіцыйным рэжыму шаха Махамада Рэзы Пехлеві. Некалькі разоў быў арыштаваны. Пазнаёміўся з лідарам ісламскай апазіцыі аяталой Хамэйні і стаў адным з яго блізкіх паплечнікаў.

Пасля рэвалюцыі 1979 года ўвайшоў у кіраўніцтва новаўтворанай Ісламскай Рэспублікі, некаторы час узначальваў Корпус вартавых ісламскай рэвалюцыі. У 1981 годзе быў абраны прэзідэнтам Ірана, знаходзіўся на гэтай пасадзе да 1989 года, калі пасля смерці Хамэйні быў абраны вышэйшымі духоўнымі асобамі новым вярхоўным лідарам Ісламскай Рэспублікі.

Спачатку Хамэнэі не выстарчала вагі ў колах шыіцкага духавенства і палітыкаў, аднак ён здолеў расставіць сваіх прыхільнікаў на ключавыя пасады і неўзабаве ўжо карыстаўся беспярэчным аўтарытэтам.

Належыць да рэлігійных кансерватараў, у замежнай палітыцы прытрымліваецца рэзка антызаходняга і антыізраільскага курсу. Жанаты, мае чатырох сыноў і дзвюх дачок. Яго сын Маджтаба адзін час уважаўся за магчымага пераемніка бацькі на пасадзе вярхоўнага лідара.

Лідарства пад пагрозай?

Такі незвычайны ўзровень пагрозы і рэакцыя Хамэнэі вызначылі ўспрыманне яго лідарства. «Аятала Хамэнэі нясе адказнасць як за тое, што прывёў свой рэжым да гэтай катастрофы, так і за яго выратаванне ў самы небяспечны момант», — сказаў у інтэрв'ю Радыё Свабодная Еўропа/Радыё Свабода Алі Ваез, дырэктар іранскай праграмы міжнароднай крызіснай групы.

Першы ізраільскі ўдар знішчыў верхні эшалон іранскага вайсковага камандавання і агаліў «сур'ёзныя структурныя слабасці ў кіраўніцтве і апараце бяспекі Ірана», — мяркуе Ваез. Гэтыя няўдачы, узмоцненыя шкодай, прычыненай ракетнаму арсеналу, ядзернай праграме і рэгіянальным проксі Ірана, прывялі да таго, што стратэгічная дактрына Ісламскай Рэспублікі апынулася ў беспарадку.

«Хоць Хамэнэі перажыў канфлікт як фізічна, так і палітычна, яго спадчына гібельная для краіны», - сцвярджае Ваез.

Аднак некаторыя эксперты бачаць і іншыя нюансы ў тым, як Хамэнэі спраўляўся з крызісам. Раз Зімт, дырэктар даследчай праграмы «Іран і шыіцкая вось «у Тэль-Авіўскім Інстытуце даследаванняў нацыянальнай бяспекі (INSS), адзначыў, што, нягледзячы на першапачатковы шок і страту старэйшых камандзіраў, Хамэнэі ўдалося хутка прызначыць пераемнікаў — арганізацыйны подзвіг, здзейсніць які было «не так проста», асабліва ўлічваючы маштаб панесеных страт.

«Нягледзячы на нечаканасць, нягледзячы на шок, які, безумоўна, узмацніў яго параною, яму ўдалося прызначыць пераемнікаў менш чым за 24 гадзіны», - адзначае Зімт.

На яго думку, гэтая здольнасць захоўваць кантроль ва ўмовах хаосу часова выратавала Хамэнэі ад наўпроставых выклікаў яго ўладзе: «У найбліжэйшай будучыні паставіць пад сумнеў яго ўладу будзе яшчэ складаней, у асноўным праз тое, што яго акружаюць менш дасведчаныя камандзіры».

Узвышэнне КВІР

Гэты эпізод, аднак, яшчэ больш павысіў ролю Корпуса вартавых ісламскай рэвалюцыі (КВІР), часам званага таксама рэвалюцыйнай гвардыяй.

Алі Ваез адзначае, што «кожнае буйное вонкавае ўзрушэнне для Ісламскай Рэспублікі...гістарычна спрыяла пашырэнню ролі КВІР у сістэме. Корпус выйшаў з крызісу ў якасці апоры палітычнага істэблішменту, хутка запоўніўшы крытычныя прабелы ў камандаванні і пазіцыянуючы сябе як незаменны інстытут для выжывання Ісламскай Рэспублікі».

З гэтым згодны і Рас Зімт: «Я не бачу нікога, хто мог бы замяніць рэвалюцыйную гвардыю ў якасці асноўнага элемента іранскай эліты, здольнага гарантаваць бяспеку і падтрымаць існаванне рэжыму». Аднак, стратэгічныя выдаткі вайны, магчыма, падымуць у найбліжэйшыя месяцы складаныя пытанні, «якія тычацца няздольнасці Ірана захаваць свае сілы стрымлівання ў дачыненні да Ізраіля і Злучаных Штатаў».

Аднак, дадае эксперт, «Я думаю, што датуль, пакуль [Хамэнэі] там, і пакуль няма прычын для яго адстаўкі, КВІР будзе проста падтрымліваць яго...а затым рыхтавацца да першага дня праўлення яго пераемніка».

Зрушэнне балансу сіл

Абодва эксперты сыходзяцца ў меркаванні, што, хоць у кароткатэрміновай перспектыве пераварот у Іране малаімаверны, уплыў КВІР будзе толькі расці, асабліва па меры таго, як сталы ўзрост Хамэнэі будзе выстаўляць на першы план пытанні пераемнасці. Алі Ваез папярэджвае, што КВІР «набліжаецца да таго, каб разглядаць клерыкальнае кіраўніцтва хутчэй як пасіў, чым як актыў». Між тым Рос Зімт не бачыць прыкмет хуткай змены стратэгічнага курсу Ірана ні за Хамэнэі, ні за яго пераемнікам, што, паводле яго слоў, цалкам задаволіць рэвалюцыйную гвардыю.

Такім чынам, хоць непасрэдныя выклікі кіраванню аяталы Хамэнэі малаімаверныя, цэнтральная роля КВІР толькі ўзрасла праз вайну з Ізраілем, якая абвастрыла пытанні ваеннай палітыкі і барацьбы за ўладу, якія будуць вызначаць будучыню Ісламскай Рэспублікі.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com