Астатні аўтазак

Музей у турме і парк у Драздах.

У албанскім горадзе Шкодэр ёсць музей сведчанняў і памяці. На ўваходзе, дзе пазначаны кошты на квіткі, напісана: «Для былых палітвязняў уваход бясплатны». Я спытала маладога чалавека, які прадае квіткі: «Толькі для албанскіх палітвязняў бясплатна? Або для замежных таксама?” Ён сказаў: «Мы ў Албаніі ведаем, якая высокая цана свабоды. Мы ўдзячныя ўсім, хто ахвяраваў сабой у розных краінах пры розных рэжымах. Так што сардэчна запрашаем, уваход бясплатны».

Вядома, я не дзеля эканоміі пыталася – білет каштуе паўтара еўра, – а хутчэй з цікавасці. Але ўвайсці ў гэты музей госцем, а не турыстам, было выдатна, і ўжо тым больш пачуць словы падзякі ад маладога албанца, які нарадзіўся пасля смерці тырана Энвера Ходжы. І пакуль я блукала па музеі, увесь час у думках паўтарала: нам таксама патрэбны такі музей.

Шкодэрскі музей знаходзіцца ў былой турме для палітычных. Шмат што там захавалася, і можна ўваходзіць у былыя камеры, якія цяпер сталі музейнымі заламі. Там вісяць партрэты палітвязняў з імёнамі і біяграфіямі. Праўда, сярод гэтых партрэтаў занадта шмат з аднолькавым апошнім радком – “расстраляны”. І асобным стэндам - спіс катаванняў, якія выкарыстоўвалі да вязняў.

Пасля шкодэрскага музея я паехала ў Тырану, дзе бункеры дыктатара Энвера Ходжы (шэсць узроўняў пад зямлёй) і міністра ўнутраных спраў, які быў другой асобай у краіне, сапраўды гэтак жа перарабілі ў музеі, якія распавядаюць у драбніцах гісторыю самай жахлівай дыктатуры ў пасляваеннай Еўропе. Такіх вытанчаных здзекаў з народу не прыдумалі ні Сталін, ні Берыя – фантазіі не ставала. А Энверу Ходжы - ставала. І албанцы, адкрыўшы музеі ў турмах і бункерах, не толькі распавядаюць сваю гісторыю, але і перасцерагаюць.

Потым я ішла па вуліцах Тыраны, глядзела на свабодных людзей, у якіх жудаснае мінулае, але ясная будучыня ў еўрапейскай супольнасці, і адчувала лёгкую зайздрасць. У нас жа не было Ходжы, нас у турмах хоць бы ў мех з пацукамі не засоўвалі, дзяржава не выбірала нам прафесію, як гэта адбывалася ў камуністычнай Албаніі. Але яны змаглі выбрацца з сапраўднай бездані, а мы быццам бы застылі ў бурштыне. Крычым, але не можам дакрычацца. Б'ёмся, але ў смале дзірку не праб'еш. Цялёпкаемся, але захрасаем. Тым не менш албанцам, ізаляваным ад усяго свету, было горш. Але яны змаглі.

І я ведаю, дзе павінен быць музей такі, як у Шкодэры. Вядома, у "амерыканцы", у СІЗА КДБ. Там нават план будынка - цалкам музейны. Кожная з 18 камер будзе са сваёй экспазіцыяй, прысвечанай рэпрэсіям. І асобна, на ўвесь адміністрацыйны блок на першым паверсе - партрэты і гісторыі загінулых за свабоду. Тая турма стане музеем, і ў ёй больш ніколі нікога не будуць катаваць.

Але ёсць яшчэ адна рэч, якую мы проста абавязаны пазычаць у албанцаў. У Тыране ў часы Энвера Ходжы партыйная наменклатура жыла не за высокімі парканамі, як у СССР, а ў цэнтры сталіцы, у раёне Бллоку. Раён гэты не быў абгароджаны, проста на кожным кроку дзяжурыла дзяржбяспека, і кожны жыхар краіны ведаў, што ўваход туды забаронены. Але глядзець не забаранялася, і галодныя жыхары Тыраны (Ходжа клапаціўся пра народ і казаў, што чым менш людзі ядуць, тым здаравейшыя будуць) маглі бачыць, як па вуліцах Бллоку ходзяць наменклатуршчыкі і іх сямейнікі, несучы ў торбах ананасы, каўбасу і шампанскае. Узровень цынізму - значна вышэйшы за камуністычныя парканы ў СССР. І як толькі абрынуўся рэжым у Албаніі, жыхары Тыраны ператварылі Бллоку ў вясёлы бурлівы раён, цэнтр забавак: там на кожным кроку – клубы, бары, галерэі. І гэты досвед, думаю, нам таксама вельмі спатрэбіцца.

Сапраўды, што рабіць з Драздамі? Замкнуць на іржавы свірнавы замок і забыцца? Не, лепш выкарыстоўваць гэту варожую сёння прастору для забавак. Напрыклад, стварыць там парк з цяністымі алеямі, сталамі для пінг-понга і шапікамі з марозівам. Ці пабудаваць вялікую прастору для шоў з тэатральнымі і канцэртнымі пляцоўкамі. Або парк атракцыёнаў. Ці ўвогуле звезці туды ўсіх гіпсавых піянераў і Леніных-Сталіных з усёй краіны і зладзіць там смешны музей, як у Літве недалёка ад Друскенікаў. Ідэй у людзей досыць, не сумняваюся. І сіл, і грошай, і жадання.

Галоўнае - каб там можна было весяліцца. І смяяцца - гучна, закінуўшы галаву, да слёз, ведаючы, што апошні аўтазак стаіць на прыколе ў двары «амерыканкі» ў якасці экспаната.

Ірына Халіп, адмыслова для Charter97.org

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com